Kalender 2017 - Een beschrijving met kaartjes voor fietstochten
De Rivierlandschappen Kalender 2017 is een vier seizoenen kalender. Met de twaalf foto’s bij de maandkalenders worden de seizoenen gevolgd.
De grote foto op het voorblad geeft een beeld van de Noordwaard in de Brabantse Biesbosch. Dit gebied is de afgelopen jaren ingrijpend veranderd als groot project in het kader van het landelijke programma Ruimte voor de Rivier. Naast ontpoldering, bouw van nieuwe boerderijen op terpen, zijn de recreatieve mogelijkheden uitgebreid. Nieuwe fietsroutes en vaarroutes zijn gecreëerd. Talrijke bruggen zijn hiervoor gebouwd. Fietsers kunnen zo over de vele watergeulen fietsen, kleine vaartuigen varen onder de bruggen door.
De foto geeft vanaf een nieuwe fietsbrug een karakteristiek beeld van het vernieuwde, maar toch grotendeels authentiek gehouden gebied. Kenmerkend zijn de weidsheid en een door het landschap slingerende watergeul met karakteristieke begroeiing.
De Brabantse Biesbosch maakt deel uit van Nationaal Landschap Delta Biesbosch – Haringvliet. Met de ontpoldering zijn eb- en vloed in een groot gebied merkbaar in de Noordwaard.
Op het voorblad van de kalender worden de vier jaargetijden aangegeven met de vier kleine foto’s. Links boven en met de wijzers van klok mee zijn foto’s van lente, zomer, herfst en winter weergegeven. Deze foto’s zijn in een groter formaat bij de maandkalenders opgenomen. Op het achterblad staat bij iedere foto van een maandkalender een korte beschrijving.
Rivierlandschappen veranderen ingrijpend gedurende de vier seizoenen. Ieder seizoen brengt een karakteristieke uitstraling met zich mee. Begroeiing van bomen en planten, de vogelpopulaties, kleuren en lichtintensiteit verschillen van maand tot maand. In de wintermaanden geeft ijs en sneeuw het landschap langs de rivieren een compleet ander aanzien.
Op de achterzijde van de kalender staat een overzicht met miniaturen van de foto’s en een beknopte beschrijving. Het logo dat naast de korte algemene beschrijving van de rivierlandschappen kalender staat afgebeeld heeft een speciale betekenis.
Het logo geeft de noodzaak van meer en een voortdurende aandacht voor een duurzame wereld aan. Een aantal thema’s gelden zeker ook in laag gelegen, niet ver van zee verwijderde riviergebieden. Klimaatveranderingen en zeespiegelstijging zijn wereldwijd van invloed. De noodzaak van bescherming tegen een teveel aan zee- en rivierwater zijn in de Nederlandse context vanzelfsprekend. Waterveiligheid is en blijft een zwaarwegend onderwerp.
De kwaliteit van het rivierwater en blijvende ruimte voor natuur worden in het dichtbevolkte Nederland vrij algemeen als belangrijk gezien. Een goede luchtkwaliteit in de woon- en leefomgeving is hier en daar en zo nu dan een nieuwsitem. Het gaat om meer dan stankoverlast.
Verbetering van waterkwaliteit en luchtkwaliteit. meer ruimte voor natuur en waterveiligheid blijven om een voortdurende aandacht en inspanning vragen.
Rivierlandschappen in Nederland bieden in het algemeen een scala aan sportieve en recreatieve mogelijkheden in de vorm van bijvoorbeeld fietstochten, wandeltochten en vaartochten. Het zijn de blauwgroene, langgerekte en relatief stille corridors in dichtbevolkte gebieden in Nederland. Het zijn gebieden waar nog veel rust en ruimte is te vinden. Algemene vervoersmiddelen zoals veerdiensten en spoorverbindingen zijn op een aantal plaatsen aanwezig. Gebruik van deze toegevoegde vervoersmiddelen ligt bij het maken van fietstochten en wandeltochten voor de hand.
De kalender geeft de rijke schakering van natuur, cultuurhistorie en landschappen in de omgeving van rivieren aan. Tevens is waterveiligheid een essentieel onderwerp. Riviergebieden dienen in dichtbevolkte, verstedelijkte regio’s zoals in Nederland zorgvuldig ingericht en beheerd te worden.
Het uitgestrekte rivierengebied in de omgeving van Gorinchem, Woudrichem, Zaltbommel en Werkendam biedt aanknopingspunten om het een en ander te illustreren. Het gebied biedt bovendien talrijke mogelijkheden om zelf rivierlandschappen actief te ervaren en te beleven.
In deze beschrijving staan een aantal verwijzingen naar de op de kalender vermelde website www.hnsi.nl met routes voor fietstochten, wandeltochten en vaartochten.
Op het middenblad zijn een viertal overzichtskaartjes voor fietstochten opgenomen. Bij koude en/of bij omstandigheden met veel wind zal een fietstocht in de Brabantse Biesbosch en langs de grote rivieren voor velen niet voor de hand liggen. In de nabije omgeving is dan een alternatief aanwezig; fietsroutes langs rivier de Linge.
Het kleine buitendijkse gebied in Gorinchem wordt gekenmerkt door twee monumenten; de Dalempoort en molen de Hoop. De molen staat op de aangrenzende wal en steekt hoog boven Buiten de Dalempoort uit. De Dalempoort zelf is niet te zien op de foto. De molen is een stellingmolen en graanmolen daterend uit 1764. De Dalempoort is de enige van de vier stadspoorten in Gorinchem die in takt is gebleven. De poort dateert uit 1597. In de poort wordt bij hogere waterstanden tot op de dag van vandaag een waterkering in de vorm van twee rijen balken met grond daartussen, aangebracht. Een eenvoudige waterkering zoals dat al eeuwen wordt gedaan.
Vanaf het gebied en de aangrenzende wallen zijn er weidse vergezichten over de Boven Merwede, de uiterwaarden van de Woelse Waard en naar Buiten de Waterpoort met de aanlegplaatsen voor de veerboten. Verder weg zijn in oostelijke richting de contouren en kenmerkende elementen van Woudrichem en Slot Loevestein aan de overkant van de rivier te zien. Vanaf de kant van Woudrichem is Buiten de Dalempoort en omgeving van afstand te herkennen.
Dergelijk hogere waterstanden in juni 2016 waren opmerkelijk, maar niet uitzonderlijk voor de zomermaanden. In 2013 waren iets hogere waterstanden in dezelfde periode van het jaar te zien. In 2007 stond het rivierwater in de zomermaanden enkele weken hoger.
De wat hogere waterstanden zijn gunstig voor de energieopwekking met waterkracht. In Nederland gaat het om beperkte hoeveelheden. Bijvoorbeeld bij het sluis- en stuwcomplex Amerongen-Maurik in de Neder-Rijn, wordt energie in de vorm van elektriciteit opgewekt. Verder stroomopwaarts kunnen bij een grotere rivierwaterafvoer in Duitsland, Luxemburg, Frankrijk en Zwitserland vele duizenden megawatts geproduceerd worden door middel van waterkracht. Het is een zeer schone en duurzame vorm van energieproductie.
Aan de overkant van de Waal is de afgelopen jaren project Munnikenland uitgevoerd. Dit project is onderdeel van het landelijke programma Ruimte voor de Rivier. Uiterwaarden zijn afgegraven, dijken op bepaalde plaatsen verlaagd en een brede, hoge dijk is aangelegd. Bij hoge waterstanden kan een groot gebied in de omgeving van Slot Loevestein met rivierwater overstroomd raken, zonder dat dit problemen geeft. De waterstanden in de rivier worden er zelfs enigszins door verlaagd.
Website: Zie voor informatie over het genoemde fietstraject de webpagina Fietsroutes Rivierengebied. Een overzichtskaartje met de fietsknooppunten is weergegeven op het binnenblad.
Juli. De foto een weidse Noordwaard in de Brabantse Biesbosch. Recent zijn bij een groot ontpolderingsproject in het kader van het programma Ruimte voor de Rivier nieuwe fietsroutes en vaarroutes in het gebied gecreëerd. Zie voor meer informatie het algemene gedeelte in deze beschrijving.
De fietspont vaart tijdens een lang zomerseizoen en is een gewild vervoersmiddel over de Lek tijdens fietstochten. Afstanden van Ameide naar het autoveer Schoonhoven en/of de verkeersbrug bij Vianen zijn aanzienlijk - circa tien kilometer. Bij de aanlegplaats van de fietspont in Jaarsveld is een dagrecreatieterrein aan de rivier de Lek. Ook door recreanten voor deze bestemming wordt gebruik gemaakt van de veerpont.
In 2016 wist de zomer niet te stoppen. Tot ver in september hield het zonnige weer met zomerse temperaturen aan. Enkele mensen genieten aan de waterkant van het mooie weer. De sportvisser op de voorgrond werpt zijn hengel voor een vangst.
Het traject Gorinchem-Zaltbommel-Slot Loevestein-Woudrichem-Gorinchem langs de rivieren Merwede, Waal en Maas biedt in een bestek van vijftig fietskilometers boeiende vergezichten met rivieren, natuurterreinen in de uiterwaarden, enkele oude vestingsteden en andere cultuurhistorische waardevolle bouwwerken.
Website: Zie voor informatie over het genoemde fietstraject de webpagina Fietsroutes Rivierengebied. Zie het binnenblad voor een overzichtskaartje.
Oktober. De Brabantse Biesbosch in oktober op de het punt waar de Ruigt en het Steurgat samenkomen. De weelderige begroeiing langs de waterlopen heeft een rijke schakering aan herfstkleuren. De foto is gemaakt vanaf het fietspad over de dijk tussen de Vissershang (Hank) en Werkendam.
Website: Zie voor informatie voor diverse tochten in najaar en winter de webpagina Tips Najaar en Winter
Website: Zie voor meer informatie de webpagina Wandelroutes Uiterwaarden.
December. Besneeuwde winterse rivierlandschappen zien er compleet anders uit. Op de foto de Waal bij Fort Vuren. Vlakbij de aanlegplaats van de veerpont die hier vooral in de zomermaanden vaart tussen Fort Vuren en Slot Loevestein.
Website: Zie voor informatie voor diverse tochten in najaar en winter de webpagina Tips Najaar en Winter.
__________________________________
Beschrijving aan de hand van de kalenderfoto’s en met enkele overzichtskaartjes voor fietstochten
Januari. Op de foto een kleurrijke zonsopkomst op de Boven-Merwede in de winterperiode. De foto is genomen vanaf Buiten de Waterpoort in Gorinchem in oostelijke richting, in de richting van Woudrichem.
Een van de veerponten is vanuit de haven aan de Buiten de Waterpoort de rivier opgevaren, richting Woudrichem. Ganzen vliegen al vroeg op de dag naar een ander punt aan de rivier.
Februari. Foto van natuurgebied de Groesplaat (Brabants Landschap) in de winterperiode. De foto is genomen vanaf de vogelkijkhut bij een van de ingangen van het natuurgebied in de omgeving van Oudendijk.
De waterstanden van de rivier zijn aanmerkelijk hoger dan gemiddeld. Het gebied is nog maar net te bereiken door wandelaars. De nevengeul staat op het punt om actief bij te dragen aan de rivierwaterafvoer.
De Groesplaat is een uitgestrekt uiterwaardengebied dat ligt tussen Woudrichem en Sleeuwijk aan de Boven-Merwede. Naast graslanden en riet zijn er gedeelten met een hoger opgaande en dichtere begroeiing van bomen en struiken. Runderen en paarden dragen in het gebied bij aan het natuurbeheer. Ze lopen vrij rond. In de lente en vroege zomer zorgen de vele vogels in de dichtere begroeiing voor imposante symfonieën van vogelgeluiden.
Het gebied is toegankelijk voor wandelaars. Er is een vogelkijkhut in de omgeving van Oudendijk. In het natuurgebied zijn meerdere wandelroutes. Een wandelroute loopt langs de rivier, een andere volgt een pad midden over de uiterwaarden. De wandelroutes zijn verbonden door de veerponten Gorinchem-Woudrichem en Sleeuwijk-Gorinchem.
In het gebied zijn de hoogteverschillen, die in de ogenschijnlijk vlakke uiterwaardengebieden veelal wel degelijk aanwezig zijn, opmerkelijk. Langs de rivier ligt het hoger gelegen gedeelte van de uiterwaarden. Verder van de rivier af, in de omgeving van de rivierdijk is het lager gelegen gedeelte. In dit lager gelegen gedeelte staat/stroomt het rivierwater in een nevengeul. De nevengeul staat in verbinding met de rivier. Bij hogere waterstanden draagt deze actief bij aan de rivierwaterafvoer.
In 2013 is het gehele uiterwaardengebied tussen Woudrichem en de Merwedebrug drastisch onderhanden genomen. De uiterwaarden waren op een aantal plaatsen te dicht begroeid geraakt. Het teveel aan begroeiing is gekapt en gerooid. Bij hoge waterstanden kunnen de functies voor een tijdelijke verbreding van rivier beter tot hun recht komen. Hier en daar zijn nog enorme boomstronken te zien van gekapte grote bomen die hier stonden.
Website: Zie voor meer informatie over rivieren en uiterwaarden alsook voor wandeltochten in uiterwaarden, de webpagina Wandeltochten Uiterwaarden.
Maart. Op de foto staat het Steurgat in de Brabantse Biesbosch afgebeeld. Met riet en het eerste lentegroen aan bomen en struiken. Op het water twee traditionele zeilboten. Ze varen op de motor richting Werkendam.
Het Steurgat is een van de brede geulen in de Brabantse Biesbosch en maakt onderdeel uit van de doorgaande vaarroute tussen de Amer en Bergse Maas aan de zuidkant van de Brabantse Biesbosch en de aan de noordkant gelegen Biesboschsluis in Werkendam. Deze sluis vormt de verbinding met de Nieuwe Merwede en ligt vlakbij de Boven Merwede en de Beneden Merwede.
Tussen de Vissershang in Hank, en Werkendam is een fietspad over de dijk langs het vaarwater - het C.P. van den Hoekpad. Niet ver van Werkendam vaart Pontje Steur over het Steurgat heen en weer. Deze foto alsook de foto van de maand oktober is vanaf dit fietspad op de dijk genomen.
Website: Zie voor meer informatie en voor fietstochten, wandeltochten en vaartochten in de Brabantse Biesbosch, de webpagina Brabantse Biesbosch en de webpagina Oude en Nieuwe Rivieren.
April. Een aantal paarden van de kudde op de Groesplaat wacht bij de ingang aan de kant van Sleeuwijk op wat komen gaat. De paarden bewegen zich gemakkelijk over de gehele Groesplaat en zorgen mede voor het natuurbeheer in het gebied.
De foto geeft een doorkijkje naar de andere oever van de Boven-Merwede, richting het Stadhuisplein in Gorinchem.
Hieronder worden vier kaartjes weergegeven voor fietstochten in het Rivierengebied en in de Brabantse Biesbosch.
Mei.Op de foto lopen wandelaars over het wandelpad van Buiten de Dalempoort. De foto is gemaakt vanaf de Dalemse Dijk.
Het kleine buitendijkse gebied in Gorinchem wordt gekenmerkt door twee monumenten; de Dalempoort en molen de Hoop. De molen staat op de aangrenzende wal en steekt hoog boven Buiten de Dalempoort uit. De Dalempoort zelf is niet te zien op de foto. De molen is een stellingmolen en graanmolen daterend uit 1764. De Dalempoort is de enige van de vier stadspoorten in Gorinchem die in takt is gebleven. De poort dateert uit 1597. In de poort wordt bij hogere waterstanden tot op de dag van vandaag een waterkering in de vorm van twee rijen balken met grond daartussen, aangebracht. Een eenvoudige waterkering zoals dat al eeuwen wordt gedaan.
Vanaf het gebied en de aangrenzende wallen zijn er weidse vergezichten over de Boven Merwede, de uiterwaarden van de Woelse Waard en naar Buiten de Waterpoort met de aanlegplaatsen voor de veerboten. Verder weg zijn in oostelijke richting de contouren en kenmerkende elementen van Woudrichem en Slot Loevestein aan de overkant van de rivier te zien. Vanaf de kant van Woudrichem is Buiten de Dalempoort en omgeving van afstand te herkennen.
Juni. Op de foto de gedeeltelijk ondergelopen uiterwaarden in de omgeving van Vuren. Het rundvee heeft in juni 2016 nog enkele droge plaatsen op de uiterwaarden om te kunnen grazen. Het autoveer Brakel-Herwijnen kan nog net van de gangbare aanlegplaats gebruik maken aan deze kant van de rivier. In Brakel maakt de veerpont al gebruik van de hoogwater-aanlegplaats.
De hogere waterstanden in de grote rivieren kunnen naast de plaatselijke overlast voor de landbouw, ongemakken geven voor veerverbindingen, buitendijks gelegen campings en jachthavens en dergelijke. De overlast valt bij de waterniveaus zoals die zich in juni 2016 voordeden, veelal mee.
Dergelijk hogere waterstanden in juni 2016 waren opmerkelijk, maar niet uitzonderlijk voor de zomermaanden. In 2013 waren iets hogere waterstanden in dezelfde periode van het jaar te zien. In 2007 stond het rivierwater in de zomermaanden enkele weken hoger.
De wat hogere waterstanden zijn gunstig voor de energieopwekking met waterkracht. In Nederland gaat het om beperkte hoeveelheden. Bijvoorbeeld bij het sluis- en stuwcomplex Amerongen-Maurik in de Neder-Rijn, wordt energie in de vorm van elektriciteit opgewekt. Verder stroomopwaarts kunnen bij een grotere rivierwaterafvoer in Duitsland, Luxemburg, Frankrijk en Zwitserland vele duizenden megawatts geproduceerd worden door middel van waterkracht. Het is een zeer schone en duurzame vorm van energieproductie.
Aan de overkant van de Waal is de afgelopen jaren project Munnikenland uitgevoerd. Dit project is onderdeel van het landelijke programma Ruimte voor de Rivier. Uiterwaarden zijn afgegraven, dijken op bepaalde plaatsen verlaagd en een brede, hoge dijk is aangelegd. Bij hoge waterstanden kan een groot gebied in de omgeving van Slot Loevestein met rivierwater overstroomd raken, zonder dat dit problemen geeft. De waterstanden in de rivier worden er zelfs enigszins door verlaagd.
Bij de herinrichting van het gebied is tevens veel aandacht besteed aan recreatieve mogelijkheden. Talrijke wandelroutes zijn gecreëerd en er zijn diverse fietsroutes in het gebied. In najaar 2016 is het (weer) mogelijk om tussen Brakel en Slot Loevestein grotendeels langs de oever van de rivier te fietsen. Vanaf fietsknooppunt 20 is vanaf de nieuwe brede Wakkere Dijk een fietspad richting Slot Loevestein aangelegd (fietsknooppunt 24). Een stuk omfietsen is niet meer nodig.
Website: Zie voor informatie over het genoemde fietstraject de webpagina Fietsroutes Rivierengebied. Een overzichtskaartje met de fietsknooppunten is weergegeven op het binnenblad.
Zie voor meer informatie over Klimaatverdrag Parijs, luchtkwaliteit, waterkracht en waterstanden rivieren de webpagina Actueel en Trends 2016 en de daarbij gevoegde sub-pagina’s.
Juli. De foto een weidse Noordwaard in de Brabantse Biesbosch. Recent zijn bij een groot ontpolderingsproject in het kader van het programma Ruimte voor de Rivier nieuwe fietsroutes en vaarroutes in het gebied gecreëerd. Zie voor meer informatie het algemene gedeelte in deze beschrijving.
Website: Zie de webpagina Brabantse Biesbosch met de sub-pagina’s Fietsroute Galeiweg en Fietsroute Nieuwe Merwede
Augustus. Aan de Lek bij Ameide wordt op een mooie zomerdag door velen gebruik gemaakt van de bankjes aan het water. Op de rivier vaart een klein geladen binnenvaartschip richting Schoonhoven.
Het mooie weer en vergezichten over de rivier is een gewilde combinatie. De recreanten hebben tevens uitzicht op de niet op de foto zichtbare heen en weer varende fietspont Ameide-Jaarsveld (Lopik) en het recreatieterrein aan de overkant van de rivier.
De fietspont vaart tijdens een lang zomerseizoen en is een gewild vervoersmiddel over de Lek tijdens fietstochten. Afstanden van Ameide naar het autoveer Schoonhoven en/of de verkeersbrug bij Vianen zijn aanzienlijk - circa tien kilometer. Bij de aanlegplaats van de fietspont in Jaarsveld is een dagrecreatieterrein aan de rivier de Lek. Ook door recreanten voor deze bestemming wordt gebruik gemaakt van de veerpont.
September. De foto geeft een vergezicht over de Waal, vanaf Haaften gezien. Verder weg ligt de Martinus Nijhoffbrug, de relatief nieuwe verkeersbrug van de A2 tussen Waardenburg en Zaltbommel over de Waal. Zaltbommel ligt aan de overkant van de rivier. De oudere spoorbrug ligt achter de verkeersbrug, maar is toch goed zichtbaar. De spoorlijn vormt de verbinding tussen onder meer Utrecht en Den Bosch.
In 2016 wist de zomer niet te stoppen. Tot ver in september hield het zonnige weer met zomerse temperaturen aan. Enkele mensen genieten aan de waterkant van het mooie weer. De sportvisser op de voorgrond werpt zijn hengel voor een vangst.
De waterstand in de rivier is laag te noemen. Een vergelijking met de foto van de maand juni geeft opmerkelijke verschillen in dit opzicht. In de maanden juli en augustus is er weinig neerslag gevallen. In Nederland en verder stroomopwaarts. In september en oktober zakten de waterstanden nog verder.
Het traject Gorinchem-Zaltbommel-Slot Loevestein-Woudrichem-Gorinchem langs de rivieren Merwede, Waal en Maas biedt in een bestek van vijftig fietskilometers boeiende vergezichten met rivieren, natuurterreinen in de uiterwaarden, enkele oude vestingsteden en andere cultuurhistorische waardevolle bouwwerken.
De natuurgebieden zijn toegankelijk voor wandeltochten. De vestingsteden en de cultuurhistorische bouwwerken zijn voor velen een bezoek waard.
Naast de brug zijn de oevers op een aantal plaatsen verbonden door de over de rivieren varende veerponten. De fietsroute is in Gorinchem en in Zaltbommel met de trein te bereiken via de treinstations in die plaatsen.
Website: Zie voor informatie over het genoemde fietstraject de webpagina Fietsroutes Rivierengebied. Zie het binnenblad voor een overzichtskaartje.
Oktober. De Brabantse Biesbosch in oktober op de het punt waar de Ruigt en het Steurgat samenkomen. De weelderige begroeiing langs de waterlopen heeft een rijke schakering aan herfstkleuren. De foto is gemaakt vanaf het fietspad over de dijk tussen de Vissershang (Hank) en Werkendam.
De Ruigt is een brede watergeul die verbinding geeft met zuidwestelijk kant van de Biesbosch en het Haringvliet. De motorsloep vaart vanaf de zuidkant van de Biesbosch (Hank) via het Steurgat richting de Biesboschsluis in Werkendam.
Website: Zie voor informatie voor diverse tochten in najaar en winter de webpagina Tips Najaar en Winter
November. Op de foto een intens gekleurde zonsondergang aan de oever van de Boven Merwede bij het natuurgebied de Avelingen (Staatsbosbeheer). De grote zwarte populier op de oever tempert het directe zonlicht van de ondergaande zon.
Natuurgebied de Avelingen is een uiterwaardengebied met een afwisseling van extensief beweide graslanden en plas-dras gebieden. Deze gebieden zijn zeer gewild bij weidevogels zoals de grutto en de kievit. Daarnaast heeft het gebied opvallend veel kleine en grote percelen knotwilgen. De knotwilgen worden met een regelmaat van enkele jaren geknot. De percelen zijn op een aantal plaatsen geflankeerd door hoog opgaande bomen.
Website: Zie voor meer informatie de webpagina Wandelroutes Uiterwaarden.
December. Besneeuwde winterse rivierlandschappen zien er compleet anders uit. Op de foto de Waal bij Fort Vuren. Vlakbij de aanlegplaats van de veerpont die hier vooral in de zomermaanden vaart tussen Fort Vuren en Slot Loevestein.
Verder weg zijn de contouren van de vestingstad Woudrichem te zien. Enkele vluchten ganzen vliegen hoog in de lucht en volgen de rivier stroomopwaarts.
Website: Zie voor informatie voor diverse tochten in najaar en winter de webpagina Tips Najaar en Winter.
______________________© hans nunnikhoven - 6 november 2016 en april 2017________________________