IJsselmeer

Beschrijvingen op basis van tekstgedeelten uit reisverslagen

Bij een kajaktocht door Nederland vormen het IJsselmeer en het Markermeer lastig te passeren barrières. Alleen bij gunstige weersomstandigheden is een oversteek te ondernemen. Ook bij een tocht langs de IJsselmeerkust dienen de vaaromstandigheden niet te onstuimig te zijn.

Van de vaartrajecten over het IJsselmeer en Markermeer vormen de desbetreffende gedeelten uit de boekjes de basis voor de beschrijvingen. De foto’s zijn opnieuw bijgevoegd. Het betreft de volgende drie beschrijvingen:
* Oversteek IJsselmeer en Markermeer 2005
* Oversteek IJsselmeer 2008
* Standplaats Oudega: Dagtocht over IJsselmeer


Oversteek IJsselmeer en Markermeer 2005
Uit: Kajaktocht door Nederland 2005 - 800 km en 18 campings aan het water


Dit tekstgedeelte betreft de vaartocht over het IJsselmeer en Markermeer van Stavoren in Friesland naar Muiden aan de Vecht in Noord-Holland. Eerst is van Stavoren naar Enkhuizen gepeddeld. De kajaktocht is vervolgd van Enkhuizen over het Markermeer naar Edam. Van Edam is langs Marken en Pampus naar de sluis in Muiden gevaren. Via deze sluis is de toegang naar de Vecht. Met een extra dag op de camping in Edam, duurde de tocht van Stavoren tot Mijnden aan de Loosdrechtse Plassen in totaal vier dagen.

De weersomstandigheden zijn uitzonderlijk goed in de nazomer van 2005. Stabiel nazomerweer met goed zicht en een wind die niet sterker is dan 3 Bft. Veelal is er vrijwel geen wind. Alleen met vergelijkbare goede omstandigheden is een dergelijke kajaktocht mogelijk.

Van recente datum is een regelmatig containervervoer met binnenvaartschepen over het Markermeer naar Hoorn. Dit is een punt om op het ogenblik rekening mee te houden.

Het is mogelijk om de overtocht over het IJsselmeer met de veerboot tussen Stavoren en Enkhuizen te maken. De kajak (of Canadese kano) kan op de veerboot meegenomen worden. De tocht is vanaf Enkhuizen te vervolgen over vaarten en kanalen.

De directe route van Enkhuizen naar Edam kan bij mindere weersomstandigheden opgedeeld worden in twee dagetappes. De eerste etappe van Enkhuizen naar Hoorn en de tweede etappe van Hoorn naar Edam. Op deze wijze kan dicht langs de oever gevaren worden.

Oversteek van Stavoren naar Enkhuizen
De weersvoorspelling voor de maandag is goed. Zonnig, rond de 20°C, wind uit het zuidwesten, kracht 3 Bft. Later nog iets afnemend. Prima, kan bijna niet beter. Tent afbreken en snel vertrekken.
Om elf uur kan ik zo de sluis invaren. Een kwartier later gaan de sluisdeuren aan de kant van het IJsselmeer open. Buitengaats staat een volle windkracht drie. De zeilboten, die gelijktijdig geschut zijn, zijn snel weg gezeild. De punt van de kajak duikt de golven in. Af en toe komt er een flinke plens water over het voordek. Het spatzeil heeft daarna de functie waarvoor het bestemd is. Toch is dit goed te doen.

De koers van Stavoren naar Enkhuizen is pal Zuid, 180 graden op het kompas. Ver weg in de verte is boven de horizon een pluk oever te zien. Dat moet Enkhuizen zijn. Gewoon flink door peddelen, dan komt Enkhuizen steeds dichterbij.

Regelmatig in de rondte kijken, ook achterom, of er geen schepen naderen die problemen op zouden kunnen leveren. Het is heel erg rustig op het Meer. De enkele boten die te zien zijn, zijn vele kilometers weg. Stavoren komt langzaam aan op afstand en Enkhuizen begint meer en meer gestalte te krijgen. Na een uur of twee peddelen wordt aan de horizon een donkere streep ten zuiden van Enkhuizen waarneembaar waarop voorwerpen in allerlei vormen zich met diverse snelheden verplaatsen. Ook in tegengestelde richtingen. Een apart gezicht vooral omdat de voorwerpen los lijken te staan van de smalle donkere horizontale balk waar ze zich op voortbewegen. Dat moet de dijk Enkhuizen-Lelystad, de verkeersweg zijn.
Dichter bij Enkhuizen komen meer boten te voorschijn. De zeilboten komen maar erg langzaam vooruit. De wind is zwak geworden. De golven van het water verdwijnen meer en meer. Het meer wordt langzamerhand zo glad als een spiegel.

Een paar kilometer voor Enkhuizen, iets ten noorden van de havenmonding, komt een motorjacht van een meter of twaalf met een een snelheid van een kilometer of vijftien uit de haven van Enkhuizen gevaren. De koers van de boot is afbuigend naar het Noordwesten. Er liggen daar en voor het hele Kooizand wel een aantal boeien parallel aan de kustlijn, maar die liggen er om de ondiepten bij de walkant te markeren en vormen geen vaargeul. Zelf vaar ik met een koers van 190 graden recht op de camping op de noordwestoever van de haven af. Er is ruimte in overvloed op het water.
Bij grotere afstanden is het lastig in te schatten of het om "kruisende koersen" gaat. Daarnaast dient de motorboot in deze situatie rekening met een kano te houden. Na een paar minuten doorvaren wordt het concept van "kruisende koersen" steeds dwingender. En hij blijft zijn koers maar het noorden afbuigen. Zelf vaar ik westelijker om meer ruimte te hebben. Na enkele minuten vaart het motorjacht op een meter of veertig achter me langs. Kwaad worden helpt niet, dit is gewoon een vervelende grapjas. Toch zijn dit lastige situaties.

Om 15.00 uur is het eerst zoeken naar een geschikt plekje op de camping in Enkhuizen. De kajak ligt inmiddels op een houten trailerhelling die zo vanuit het IJsselmeer het terrein oploopt. Het vaste stramien is: goede plek zoeken om met de kajak aan de kant te komen; aanmelden bij de receptie; goed plekje voor de tent vinden, als het even kan zo dicht mogelijk bij de waterkant waar de kajak op dat moment ligt; alle spullen uit de kajak naar de kampeerplek brengen; ligt de kajak in het zicht dan eerst de tent opzetten; ligt de kajak uit het zicht dan eerst de kajak op de schouder naar de kampeerplek brengen. Gelukkig is de afstand tussen de plaats van aanmeren en de kampeerplek nooit meer geweest dan de lengte van een klein voetbalveld.



In de vroege avond en de volgende ochtend is het tijd om door Enkhuizen te lopen. Langs de havens met de vele grote zeilschepen, Langs een groot aantal monumentale panden en over de wallen langs het Zuiderzee museum. Verderop is ook nog de Jachtsluis te zien; de sluis naar het Markermeer.
Tijdens de wandelingen wordt duidelijk dat Enkhuizen op het ogenblik een belangrijke plaats voor de recreatievaart en de charters is. En dat deze plaats vroeger een grote havenstad aan de Zuiderzee was.






Over het Markermeer, langs de Hoornse Hop naar Edam
De weersvoorspellingen blijven onveranderd goed. Zwakke wind uit het zuidwesten. Zonnig met een temperatuur van rond de twintig graden.



Het vertrek van de camping is aan de late kant. Om een uur of een is de schutting in de Jachtsluis, de verbinding tussen het IJsselmeer en het Markermeer. Deze sluis is een naviduct over de verkeersweg Enkhuizen-Lelystad. Erg handig voor (zeil)schepen. En voor het autoverkeer. Er hoeft geen brug omhoog. Het kompas op de kajak begint in de sluis spontaan vreemde draaiingen te maken. Er is geen peil meer op te trekken. Bij het uitvaren van de sluis om half twee herstelt het kompas zich en functioneert weer zoals het moet. Waarschijnlijk kwam het door het vele metaal in het naviduct.

Het eerste stuk van de tocht gaat vandaag parallel aan de betonning die de vaargeul markeert. Bij de laatste boeien hou ik een koers van 225 graden aan. Met deze koers vaar je nog ongeveer anderhalf uur een paar kilometer van de walkant om vervolgens van de oever los te raken. Dan komt de directe oversteek van het Markermeer naar Edam, met de Hoornse Hop aan stuurboord.
Er zijn weinig boten te bekennen. De boten die gelijktijdig in de sluis lagen, zijn al niet meer te zien. Om een uur of vier betrekt de lucht. Er komen grote donkere wolken voor de zon. Het zicht wordt minder. Het zou een regenbui kunnen zijn, maar het blijft droog en de wind blijft zwak maar draait noordwestelijk. De zon komt schoorvoetend te voorschijn en de aangekondigde weersverslechtering van daarnet is weer ongedaan gemaakt. Gelukkig!

Een tien kilometer voor Edam doet zich nog een ander opmerkelijk verschijnsel voor. Het is een punt waar ik me grotendeels omgeven weet door oevers waarvan alleen de contouren waar te nemen zijn. Samen met verslechterend weer werkt dit panorama desoriënterend. Ook in dergelijke situaties is een kompas onontbeerlijk.

De camping in Edam is snel gevonden. Op de noordoever van het havenhoofd. Het wordt een prachtig plekje direct aan het Markermeer. Met de blijvende goede weersvoorspellingen voor de rest van de week, blijf ik hier nog een extra dag.








Langs Marken naar Muiden
Vroeg op om vroeg te kunnen vertrekken. Na een optrekkende mist moet het een zonnige dag worden met een zwakke wind uit zuidelijke richtingen. De geplande route is eerst de vuurtoren van Marken ronden, om daarna over te steken, en langs Pampus naar de Vecht in Muiden te varen.





Het vertrek is bijtijds. Om tien uur. De mist is opgetrokken en het is redelijk helder. Vanaf het campingstrand moet eerst om het havenhoofd gevaren worden. Vervolgens peddel ik op een koers van 135 graden in zuidoostelijke richting langs Volendam en de brede toegang van de Gouwzee. Daarna volg ik de rij markeringsboeien die uitkomen bij de vuurtoren van Marken. Het witte gebouw met de vrij lage, rode vuurtoren staat op een ver uitgestrekte punt, in wat nu het Markermeer is. Na ruim een uur peddelen zit ik ter hoogte van de vuurtoren. Nu nog een kwartier doorvaren en dan de koers van 210 graden oppakken.

In de verte is van alles te zien op de oevers van Noord-Holland, ten noorden en ten zuiden van Amsterdam en op die van Flevoland. Het blijft voorlopig allemaal ver weg. Wat vooral aandacht heeft zijn de grote vrachtschepen die hier door verschillende vaargeulen varen. De drukte valt mee.

Drie kilometer ten noorden van Pampus ligt een T-splitsing van vaargeulen, hetgeen inhoud dat ik net door die splitsing vaar of twee vaargeulen moet passeren. Er zijn geen vrachtschepen te bekennen binnen een afstand van meerdere kilometers. Dan snel net iets onder de splitsing door, twee vaargeulen passerend. Pampus is niet ver meer.
Bij drukke scheepvaart is het verstandig om enkele kilometers in westelijk richting door te varen omdat dan geen splitsing en in plaats van twee, maar één vaargeul overgestoken behoeft te worden.





Muiden en de toegang tot de Vecht is vanaf Pampus snel gevonden. Om een uur of twee vaar ik op de Vecht richting Mijnden.

Aanvullende opmerking 2012

De beschreven situatie van "kruisende koersen” met een motorboot bij Enkhuizen is een situatie die zich vooral zal voordoen op grotere wateroppervlakten zonder betonning voor vaargeulen. Een dag later deed zich een niet beschreven, vergelijkbare situatie voor met een zeilboot onder zeil op het Markermeer. Een situatie die toen eenvoudig opgelost is door zelf "een paar honderd meter te wachten”.
Een richtlijn die voor "kruisende koersen” wordt gegeven is om ingeval van beroepsvaart de koers en/of snelheid zo aan te passen dat achter het grote schip langs gevaren kan worden. Bij "kruisende koersen” van pleziervaartuigen onderling geldt dat zeilende zeilboten voorrang hebben op andere pleziervaartuigen. Motorboten dienen de door spierkracht voortbewogen vaartuigen voor te laten gaan.
Maar dan nog kan er met andere vaartuigen niet de gewenste duidelijkheid zijn over de te varen koersen. Onduidelijke situaties kunnen opgelost worden door zelf stil te blijven liggen totdat er voldoende duidelijkheid is over de koersen en de onderlinge afstanden.


Oversteek IJsselmeer 2008

Uit: Vaartocht door Nederland - Vaarrichting O-N-W-Z


Deze beschrijving betreft de oversteek van het IJsselmeer van Workum in Friesland naar Den Oever in Noord-Holland. De voorbereidingen voor het te varen traject zijn essentieel. Het vaartraject met een afstand van circa 45 kilometer wordt in één dag afgelegd. Er staat een matige tot vrij krachtige wind. Voor een belangrijk deel is langs de Afsluitdijk, in de windluwte van de Dijk gevaren.

Voorbereidingen voor oversteek IJsselmeer.
’s Nachts houdt een ventilator van het restaurant vlakbij, me uit de slaap. Het is een vervelend, indringend geluid. Rond zes uur ben ik al bezig met de weersvoorspellingen. De radio geeft melding van een afnemende wind gedurende de dag. Via de sms-berichten naar en van Meteo Consult worden voor Makkum een windkracht 3 Bft in de vroege ochtend aangegeven en een wind die gedurende de uren daarna toeneemt tot waarden die tussen 10 en 17 meter per seconde liggen. De 17 m/s behoort tot de categorie van 5 Bft. Deze windkracht valt onder de waarden voor de windstoten. De ervaring leert dat wat op de sms-berichten onder windstoten aangegeven wordt, in open gebieden een windkracht aangeeft die eerder vele tientallen dan enkele seconden aanhoudt. Alles bij elkaar genomen moet vandaag met een volle windkracht 4 Bft rekening gehouden worden.

De wind waait de gehele dag uit WNW. Dit houdt in dat het IJsselmeer in de omgeving van Stavoren en Workum als een windhoek gezien moet worden. Meer noordelijk, richting Makkum en Afsluitdijk komt men meer in de windluwte van de Afsluitdijk terecht. Belangrijk in dit verband is dat de Dijk niet van oost naar west loopt, maar grotendeels van noordoost naar zuidwest. Dit verhoogt bij deze omstandigheden de windluwte.

De weersvoorspelling voor het weekend is zeer gunstig. Zonnig weer voor zaterdag met een zwakke tot matige wind die uit de zuidoosthoek zal waaien. Bij een windkracht 3 Bft zou het mogelijk zijn om vanuit Workum gelijk in de richting Den Oever te varen. Er is echter één belangrijke "mits”. De Afsluitdijk is bij deze windrichting lagerwal en Den Oever de windhoek. Valt de wind één tot twee Beaufort sterker uit, dan kan het gunstige weer veranderen in een ongunstige weersituatie voor de oversteek.

Het laatste punt waar nog rekening mee moet worden gehouden zijn mogelijke schietoefeningen in de driehoek Breezanddijk-Medenblik-Den Oever. Het schietpunt vanwaar de oefeningen plaatsvinden is Breezanddijk. In Wateralmanak deel 2 staat over de schietoefeningen onder meer vermeld dat ze niet in het weekend plaatsvinden en incidenteel ook op vrijdag gehouden kunnen worden. Het is een zeer geringe kans dat er precies op vrijdag 29 augustus oefeningen plaatsvinden, maar het is niet onmogelijk. Vanaf de richting Kornwerderzand komend, zullen de oefeningen al van veraf te zien en te horen zijn.

De beslissing die ik neem is om vandaag de oversteek te maken. De eerste en kortste variant die in Sloten bedacht is – eerst een paar kilometer in noordelijke richting en ter hoogte van Gaast in pal westelijke richting naar Breezanddijk oversteken naar de Afsluitdijk - lijkt bij een fikse wind niet realistisch. Nog een paar kilometer verder richting Makkum varen, en dan richting Afsluitdijk, is de volgende optie. Mocht ook dit niet mogelijk zijn dan wordt eerst doorgevaren naar de Afsluitdijk, om vervolgens in de windluwte van deze dijk naar Den Oever te peddelen. Bij deze laatste variant gaat de afstand van ruim 40 km een rol spelen. Tenslotte is er altijd nog de uitwijkmogelijkheid van de camping in Makkum. Vandaag de oversteek maken en zo vroeg mogelijk vertrekken!





Een lange tocht van Workum naar Den Oever. De branding bij het strand is minder dan gisteren maar toch duidelijk aanwezig. Om tien uur zit ik in de kajak en vaar langs de gele boeien die het gebied afbakenen voor het vogelreservaat voor de IJsselmeerkust. Op weg naar "de boei van Gaast” neemt de wind verder toe, maar blijft binnen de grenzen van wat op het IJsselmeer met een volgeladen kajak mogelijk is; als kustvaarder. Bij de boei van Gaast aangekomen vind ik het risico te groot om de doorsteek naar Breezanddijk te maken. De golven zijn aanzienlijk en de afstand van 10 kilometer kan met de wind en de golven al snel een tijdsduur van meer dan twee uren onafgebroken varen betekenen. Het risico is te groot vanaf Gaast, maar ook een paar kilometer noordelijker tussen Gaast en Makkum. Hier zijn de golven nog iets hoger. Ik besluit noordwaarts door te varen, richting Afsluitdijk en pas bij een merkbare windluwte de Dijk in zuidwestelijke richting op te zoeken.





Na de passage van Makkum is er de sluis bij Kornwerderzand. Samen met de spuisluizen is dit complex tijdens een sporadische opklaring van veraf waar te nemen. Er komen talrijke grote en kleinere pleziervaartuigen van de Waddenzee het IJsselmeer opgevaren. Bij het naderen van het sluizencomplex blijkt het belangrijk te zijn om de diverse betonde vaargeulen te signaleren. Dit voorkomt onzekere koersen.

De afstand vanaf de sluis bij Kornwerderzand tot de sluis bij Den Oever bedraagt 23 km. Door de Afsluitdijk is er duidelijk sprake van minder wind en is er weinig golfslag. De wind staat schuin tegen en blijft het hele traject langs de Dijk duidelijk aanwezig. Ik blijf rond de 500 meter van de Dijk vandaan om het verkeersgeluid niet te horen.

Het traject langs de Afsluitdijk is eigenlijk een beetje saai. Langs de eindeloze weg door blijven peddelen is echter toch een uitdaging. En het is duidelijk iets anders als op een kanaal een kilometer of twintig peddelen. Het is enigszins te vergelijken met een fietstocht over de Dijk. De andere kant is het gestelde doel en blijft voortdurend belangrijk. Fietsen gaat echter beduidend sneller.

De afstand is aanzienlijk. Breezanddijk ligt pas op de helft. Bij Breezanddijk is vanaf het water wel van alles te zien. Een parkeerplaats voor voertuigen, met talrijke bestuurders die pauzeren. Er is een haventje. Ook staan een aantal caravans en tenten op een veldje. Aan de zuidwestkant zijn er de stellingen voor de schietoefeningen.

Bij het zien van enkele tenten op de walkant komt de gedachte naar boven om te kijken of hier misschien gekampeerd kan worden. Bij nader inzien lijkt doorvaren me beter. Na nog ruim tien kilometer langs de Dijk te hebben gepeddeld komt Den Oever in zicht. Het monument is dan al gepasseerd. De spuisluizen en het gebouw voor de sluiswachters zijn van veraf te zien en vormen het richtpunt voor het komende vaaruur.





Om 16.30 uur informeer ik bij de jachthaven naar overnachtingsmogelijkheden in Den Oever. Op een veldje bij de jachthaven mag ik het tentje wel opzetten. Ook bij het opklarende weer is de gastvrijheid na de tocht van ruim 40 km zeer welkom.
Het gedeelte langs de Afsluitdijk van sluis naar sluis is in vier uur afgelegd. Een gemiddelde van 6 km/uur.



‘s Avonds nuttig ik een stevige maaltijd bij Dikke Bries, het restaurant bij de jachthaven. De inspanningen van de dag hebben de eetlust verhoogd, maar tegelijkertijd mijn lichaamsfysiologie van slag gebracht. Vroeg de slaapzak in!


Dagtocht IJsselmeer
Workum - Makkum - Workum; buitenom – binnendoor


Bij goede weersomstandigheden is een dagtocht op het IJsselmeer met een klein vaartuig een prettige beleving. Een mooie kust en veel ruimte. Op mooie, zonnige dagen varen honderden grotere en kleinere boten langs de kust van het IJsselmeer. Zeilend, op de motor, of uitsluitend met spierkracht. Ook zijn er op deze dagen een aanzienlijk aantal kitesurfers en windsurfers actief.

De beschrijving van deze dagtocht is een voorbeeld van een dagtocht over het IJsselmeer met een kajak gegeven. Van de standplaats Oudega(W) is de route op die dag naar de sluis in Workum. Vanuit Workum volgt een prettige tocht over het IJsselmeer naar de sluis in Makkum. Vanuit deze plaats is binnendijks teruggevaren naar Workum. De lengte van de tocht is aanzienlijk, circa 50 km. De afstand over het IJsselmeer van de sluis in Workum naar de sluis in Makkum is een kleine twintig kilometer. De aanzienlijke lengte van de tocht wordt voor een groot deel bepaald door de afstand tussen de standplaats Oudega(W) en Workum.

Dit is een dagtocht die om goede weersomstandigheden vraagt. Zondag 10 september is zo'n dag met goede weersvoorspellingen; windkracht 3 Bft uit zuidoostelijke richting, vrijwel onbewolkt en temperaturen van 20-25ºC.
De planning is om van Workum buitenom naar Makkum te kanoën en vanuit Makkum grotendeels via de Dijkvaart terug te varen naar Workum.

Het vertrek is bijtijds. Allereerst peddel ik over de Brekken, de Gons en de Lange Vaart en verder door Workum naar de Schutsluis. Het schutten gaat vlot. Na de sluis zijn de eerste twee kilometer over Het Zool, richting IJsselmeer. Op het IJsselmeer peddel ik vlak langs de vogelreservaten, 1-2 km uit de kust. Dit geeft weinig problemen met andere scheepvaart; honderden boten, hoofdzakelijk zeiljachten. Deze varen in dieper water, verder uit de kust. Bij enkele surfstranden is het goed opletten op surfers en dergelijke. Ter hoogte van Gaast is er ineens een ondiepte van ongeveer een peddelblad diep. De onverwachte ondiepte is snel weer voorbij.



De afstand over het IJsselmeer van de sluis in Workum naar de sluis in Makkum is ongeveer 15 km. De wind komt schuin van achter, en geeft prettig lange golven op het water. Bij het Recreatieoord de Holle Poarte, even voor de toegang tot het Makkumer Diep, zijn strandjes voor een pauze. Vanaf deze strandjes wordt ook volop gesurft.





Over het Makkumer Diep is het een kilometer of twee naar de sluis in Makkum. Na de sluis is het even zoeken naar de Dijkvaart. Hoewel de Kleine Zijlroede een prachtig kanowater is, leidt dit water niet naar de Dijkvaart. Tot een paar kilometer voorbij Gaast gaat de tocht verder via de Dijkvaart. Deze loopt vlak langs de IJsselmeerdijk. Daarna is de route bakboord-uit naar Fernwoude en Scharneburen en vervolgens over de sfeervolle IJskeboerenvaart naar Workum. Vanaf Workum is het de bekende route terug naar Oudega.





_______________________________ © hn - 2013 _____________________________