Terugblik 2018: Droogte en waterstanden 2018

In Terugblik 2018 aandacht voor hoge en lage waterstanden en een lange periode met hoge temperaturen en droogte in Nederland. De veranderende omstandigheden als gevolg van de droogte en warmte zijn op en langs de Nederlandse grote rivieren in het jaar 2018 evenals elders, ingrijpend. Het is een jaar waarin klimaatveranderingen en de gevolgen duidelijk naar voren komen. Droogte- en warmterecords. Laagterecords voor wat betreft de waterstanden in de rivieren worden gebroken. Allerlei maatregelen zijn noodzakelijk.
 
Eind februari, begin maart is er na de eerste maanden met zeer gematigde temperaturen nog een korte maar krachtige koude golf. Temperaturen komen een aantal dagen onder de min tien graden Celsius. Er staat een krachtige en koude wind uit oostelijke richtingen die het voor het gevoel nog een aantal graden kouder maakt. Hierdoor ligt  in enkele dagen in bijvoorbeeld de Afgedamde Maas tussen Munnikenland en Woudrichem een dikke laag ijs.

Eerste Terugblik 2018 - Twee korte perioden met hoge waterstanden in het stroomgebied van de Rijn
Eerst aandacht met waar het jaar 2018 mee begint. Met twee relatief korte perioden met hoge waterstanden in januari. Voor informatie en het fotomateriaal is met name ingezoomd op het gebied van de vestingdriehoek Gorinchem - Woudrichem - Slot Loevestein met het Munnikenland en Fort Vuren, alsook de Biesbosch. Zie de diverse bijbehorende fotoseries in >> Fotoalbums 

In de tweede week van januari werd de hoogste waterstand bij Lobith genoteerd; rond de 14,60 m +NAP op 10 januari. Daarna daalden de waterniveaus geleidelijk. Eind januari volgde een tweede korte periode met hoge waterstanden. De waterafvoer naar zee verliep tijdens de hoge rivierstanden buitengewoon soepel. Weinig wind en/of een wind uit oostelijke richtingen. Geen opstuwing van rivierwater door de zee.

Op de bovenstaande foto met de veerpont Brakel-Herwijnen van 14 januari. Het rivierpeil is al een stuk gezakt. Aan de rietrand op het talud van de dijk is te zien dat het water van de Waal hoger heeft gestaan en al een flink stuk lager staat.
Zie voor de dagelijkse informatie uit januari 2018 bijvoorbeeld het Archief van Rijkswaterstaat en het NOS Archief.(1)
Een aantal dagen voorafgaand aan de top van de grote waterafvoer van de Rijn was er in de eerste dagen van januari 2018 een kortdurende maar stevige westerstorm. Met de storm tijdens een periode met springtij kwamen de waterstanden langs de kust en in de delta korte tijd hoog te staan. Alle stormvloedkeringen aan de kust werden uit voorzorg tijdens de winterstorm op 3 en 4 januari gesloten. Naast een aanzienlijke stormschade bleven de gevolgen beperkt.(2)
Het waterpeil in de Brabantse Biesbosch steeg mede door de grote waterafvoer van de Maas in die dagen snel en aanzienlijk vanuit zuidelijke richtingen.(3)

Het gaat in de maand januari in feit om twee relatief korte perioden met hoge waterstanden. Op de website van Rijkswaterstaat wordt op 25 januari 2018 in het bericht - 'Opnieuw verhoogde waterstanden rivieren' - onder het kopje 'Verwachting van stijging waterstanden' het volgende vermeld (4):
"De verwachting is dat de waterstand van de Rijn nog tot het einde van de week verder stijgt. De maximale waterstand wordt in het weekend verwacht en zal oplopen tot rond de 14 m boven NAP. De verwachte waterstanden blijven daarmee onder de bereikte waterstanden tijdens het vorige hoogwater op de Rijn eerder in januari. Toen bereikte de Rijn bij Lobith een maximale waterstand van 14,64 boven NAP."(...).
Op 28 januari ligt het waterpeil rond de 14,20 boven NAP bij Lobith, om in de dagen daarna geleidelijk aan te zakken.
 
De waterstanden van de Maas zijn in de tweede helft van januari ook enigszins verhoogd. Ze blijven echter nog binnen de grenzen die als gangbare waterstanden voor de tijd van het jaar gelden.

De hoge waterstanden in januari zijn niet alarmerend. Bij extreem hoge waterstanden bestaat het gebied tussen de dijken op de meeste plaatsen een grote waterpartij. De omstandigheden in januari 2018 met 'verhoogde waterstanden'(5) zijn niet bedreigend voor bewoners en anderen en bieden juist een goed beeld van wat er gebeurd op en langs de rivieren als de waterstanden in Nederland hoger komen te staan.
Dergelijke waterstanden treden veelal niet ieder jaar op, maar wel vrij regelmatig. Ze kunnen soms zelfs enkele malen per jaar voorkomen. 

De hoge waterstanden in januari hebben allerlei ongemakken en preventieve werkzaamheden tot gevolg
* In de Waterpoort van Woudrichem wordt een waterkering aangebracht. De veerdienst Gorinchem-Woudrichem blijft in de vaart.
* De traditionele zeilschepen in Woudrichem moeten tot twee maal toe achter in de Historische Stadshaven worden afgemeerd. De plaatsen voorin de haven zijn bij hoge waterstanden moeilijk te bereiken en niet veilig genoeg voor de schepen en opvarenden. De krachtige stroming van de rivier breidt zich bij hoge waterstanden uit tot in het voorste gedeelte van de haven.
* De camping grenzend aan de Historische Stadshaven is gelegen op de uiterwaarden. En heeft in januari 2018 te maken met zeer drassige campinggronden.
* De veerpont Brakel-Herwijnen vaart op 11 januari niet. De Laagwaterstoep aan de kant van Herwijnen staat al enkele dagen onder water. De Hoogwaterstoep zou nog gebruikt kunnen worden. Aan de overkant in Brakel staat echter de toegangsweg naar de veerpont onder water. De aangrenzende sportvelden staan eveneens onder water.
Het toegangspad naar de aanlegsteiger voor het voetveer Fort Vuren - Slot Loevestein staat aan de kant van Vuren ruim onder water. Deze veerdienst vaart hoofdzakelijk in de zomerperiode.
* De gebieden waar in de afgelopen jaren met de projecten 'Ruimte voor de Rivier' daadwerkelijk meer ruimte voor de rivier is gecreëerd, functioneren zoals verwacht. In het Munnikenland stroomt het afgegraven en ontpolderde gebied vol met rivierwater. De toegangsweg naar Slot Loevestein stroomt niet onder en blijft begaanbaar. De hoge en brede Wakkere Dijk blijft meerdere meters boven het rivierpeil uitsteken.(6)
* De grote grazers in Munnikenland moeten verplaatst worden naar de Wakkere Dijk. Een extra brede, hoge dijk aan de oostkant van het Munnikenland. Deze is bij de aanleg zo uitgevoerd, dat deze als vluchtplaats voor de grote grazers dienst kan doen. De Konikpaarden en de Rode Geuzen worden bijgevoerd met grote balen hooi. Ze verblijven weken lang tot in februari op de dijk. De beesten vinden het geen punt en blijken zich wel te vermaken. Toch is struinen door het Munnikenland afwisselender en is de dijk na verloop van tijd ietwat saai voor de beesten.
* De percelen grasland en akkerland in de uiterwaarden komen onder water te staan. In januari is dit niet zo'n punt. De gewassen zijn geoogst en het vee staat veelal op stal.
* Allerlei wandelpaden zijn door het hoge water afgesloten of zijn te drassig. De toegangsweg naar Slot Loevestein blijft boven water en begaanbaar. Het Munnikenland zelf staat grotendeels onder water. De Groesplaat tussen Woudrichem en Sleeuwijk komt tot tweemaal toe een aantal dagen grotendeels onder water te staan. De wandelroute via de Dalempoort in Gorinchem is enkele dagen niet toegankelijk. De wandelroute langs de Historische Stadshaven in Woudrichem is grotendeels onbegaanbaar tijdens de hoge waterstanden. 
* Beroepsvaart alsook de pleziervaart krijgen te maken met sterke stromingen en met vaarwateren waar de vaarroutes soms minder duidelijk zijn. De doorvaarthoogten zijn bij de vaste bruggen minder hoog omdat het waterpeil in de rivieren enkele meters hoger staat. Bijvoorbeeld zullen containerschepen met een hoog opgestapelde lading voor het vaartraject op de Waal rekening moeten houden met de beperkte doorvaarthoogte van de brug bij Zaltbommel. De schepen kunnen wel blijven varen. Bij nog hogere waterstanden en/of ongunstige weersomstandigheden kunnen vaarverboden van kracht worden. 
* Nadat het rivierwater gezakt is zal het een en ander opgeruimd moeten worden. Plantenresten, boomstronken en takken maar ook veel plastic in allerlei soorten worden met het rivierwater meegevoerd. Het afval wordt door het rivierwater in aanzienlijke hoeveelheden en verspreid achtergelaten op de dijken en op het gras- en akkerland alsook in de natuurgebieden in de uiterwaarden.
(1) Archief van Rijkswaterstaat geeft op de website -www.rijkswaterstaat.nl.- met de zoekterm 'hoge waterstanden 2018' een aantal resultaten. Het NOS Archief op -www.nos.nl.- bevat in de maand januari 2018 regelmatig berichten over met name de eerste periode met hoge waterstanden in 2018. Een aantal bevatten een of meerdere korte video's. Zie bijvoorbeeld:
* 'Paarden en runderen verplaatst om hoog water' (08-01-2018)
* 'Hoogste waterpeil bereikt bij Lobith: 14,64 meter boven NAP' (10-01-2018)
* Zie voor meer informatie bijvoorbeeld ook YouTube: 'Hoogwater Ochten, Dodewaard, Lent, Nijmegen'(8 januari 2018; video van Waterschap Rivierenland)
(2) 'Westerstorm over hoogtepunt heen'; NOS Archief 03-01-2018 en 'Nieuwjaarsstorm op komst'; 02-01-2018; archief op -www.rijkswaterstaat.nl-.
(3) Meer informatie over de waterstanden in de Biesbosch is te vinden op:
* YouTube: 'Extreem hoogwater Biesbosch - Hazen zijn gered' (5 januari 2018).
(4) ‘Opnieuw verhoogde waterstanden rivieren’; 25-01-2018; -www.rijkswaterstaat.nl-.
(5) Rijkswaterstaat hanteert sinds enkele jaren een aangepaste indeling van de waterstanden van het oppervlaktewater t.o.v. van Normaal Amsterdam Peil in cm voor de meetpunten . De volgende algemene indeling wordt gehanteerd: Verlaagde waterstand; Normaal; Verhoogde waterstand; Hoogwater; Extreem hoogwater. Elk meetpunt heeft zijn eigen waarden voor de verschillende categorieën. Dit hangt vooral samen met de hoogteligging van het meetpunt. Ook de ligging t.o.v. de (open) zee speelt een rol. Zie de pagina's Waterinfo op -www.rijkswaterstaat.nl-. Naast overzichten van meetwaarden in Nederland is voor elk meetpunt de waterstanden en andere gegevens in grafieken weer te geven.
(6) Bij nog hogere waterstanden blijven in het gebied Slot Loevestein-Munnikenland alleen het kleine, omdijkte gebied van Slot Loevestein en de bovenste meters van de Wakkere Dijk droog. Waalwater kan via het Munnikenland over de toegangsweg de Afgedamde Maas instromen.
De Noordwaard in de Brabantse Biesbosch heeft bij de westerstorm, voorafgaand aan de hoge rivierwaterstanden te maken gehad met veel water en hoge waterstanden. Het gebied is vanuit zuidwestelijke richtingen volgestroomd. Bij de hoge waterstanden later in januari kwam het waterpeil net niet boven de grens waarbij rivierwater vanuit de Nieuwe Merwede ten zuiden van de plaats Werkendam in zuidwestelijke richtingen de Noordwaard instroomt.
Een ander uitgevoerd project in het kader van 'Ruimte voor de Rivier' ligt bij Nijmegen. Zie op welke wijze de nevengeul bij Nijmegen werkt bij hoge waterstanden op de YouTube video van Waterschap Rivierenland. Zie voor informatie onder (1).